Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą z badań doraźnych (tzw. ratowniczych), systematycznych, zaplanowanych i prowadzonych przez archeologów od lat 50. XX w. (wyjątkiem są tu badania dr. Friedricha Holtera na cmentarzysku z wczesnej epoki brązu w Śmiardowie Krajeńskim, prowadzone w latach 30. XX w.), jak i z odkryć przypadkowych, dokonywanych na przysłowiowym „polu za stodołą”.
Również te odkrycia, dokonywane zazwyczaj przez osoby prywatne, są niezmiernie ważnym źródłem do poznania najstarszych dziejów. I choć mogłoby się wydawać, że prahistoria na Krajnie zawęża się tylko do wszechobecnych grobów skrzynkowych, identyfikowanych archeologicznie z tzw. kulturą pomorską, to jednak w muzealnych magazynach, jak i w zbiorach prywatnych, udało się znaleźć zabytki świadczące o tym, że tereny te zasiedlały nie tylko społeczności chowające swych spopielonych zmarłych, w skrzyniach zbudowanych z kamiennych płyt.
Z najstarszymi dziejami regionu związany jest skromny, acz szacowny z racji wieku, asymetryczny grocik krzemienny, przypisywany ludności schyłkowo paleolitycznej. Przebywała ona na tym terenie po wycofaniu się lądolodu, inicjując w ten sposób epokę kamienia (ok. 14 tys. lat przed Chrystusem). Środkowy okres epoki kamienia – mezolit (ok. VIII tys. – VI/V tys. lat przed. Chr.) – reprezentuje toporek wykonany z poroża jelenia, znaleziony przypadkowo podczas melioracji niewielkiego potoku – bezimiennego dopływu Kocuni. Amfora gliniana tzw. grupy brzesko – kujawskiej, siekierki wykonane z krzemienia i kamienia oraz szereg toporków kamiennych, zaliczane są do ostatniego okresu epoki kamienia – neolitu (ok. 5200-2000/1800 lat przed Chr.). Z wczesną epoką brązu (2000/1800-1600/1500 przed Chr.) związane jest bogate wyposażenie czterech grobów z cmentarzyska w Śmiardowie Krajeńskim, badanego w pierwszym dziesięcioleciu XXI w. przez dr. Jarosława Rolę z Muzeum Okręgowego w Pile.
Na wystawie prezentujemy zabytki pozyskane podczas ubiegłorocznych badań. Pochodzą one z -najbogatszego – z tych czterech grobów. Wagę znalezisk podkreśla fakt, że jest to cmentarzysko unikatowe w skali Polski, a nawet w tej części Europy. Wyposażenie pozostałych trzech grobów przedstawione jest w formie zdjęć, stanowiących szatę ilustracyjną i zarazem będących uzupełnieniem dla naszej wystawy. Skarb przedmiotów brązowych ze Skórki, zilustrowany na zdjęciu, zaliczany jest już do ostatniego – V okresu epoki brązu (900 – 700 lat przed Chr.). Wspomnianą już kulturą pomorską (VII – III w. przed Chr.) prezentują popielnice oraz tzw. przystawki, pochodzące z badań prowadzonych przez pracowników Muzeum Okręgowego w Koszalinie, na licznych cmentarzyskach, np. w Klukowie, Czernicach czy Stawnicy. O pobycie Gotów na Krajnie świadczy zespół ozdób z gminy Zakrzewo, jak i pośrednio zapinki, znalezione na terenach przyległych do Złotowszczyzny, a mieszczących się w granicach szeroko pojmowanej Krajny.
Okres średniowieczny (VI/VII – XV w. po Chr.) prezentują eksponaty pochodzące przede wszystkim z badań prowadzonych na grodzisku złotowskim, jak i odkryć dokonanych w Górznej i Zalesiu. Dopełnieniem jest zbiór monet wczesnośredniowiecznych z grodziska w Wolsku, jakimi zapewne posługiwano się również na wczesnośredniowiecznej Złotowszczyźnie. Ekspozycję zamyka najnowszy nabytek Muzeum Ziemi Złotowskiej, w postaci (pamiętających czasy „potopu” szwedzkiego) monet Jana Kazimierza, tzw. „boratynek”. Zabytki eksponowane na wystawie pochodzą ze zbiorów własnych Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie, a także Muzeum Okręgowego w Koszalinie i Muzeum Okręgowego w Pile oraz wypożyczone zostały od Panów: Tadeusza Grzesiaka z Górznej i Krzysztofa Wojtkiewicza z Radawnicy. Obu Instytucjom oraz obu Panom składamy serdeczne podziękowania za użyczenie eksponatów. Szatę graficzną stanowią zdjęcia pochodzące z badań oraz prospekcji terenowych, prowadzonych przez dział archeologiczny Muzeum Okręgowego w Pile, i są autorstwa dr. Jarosława Roli.